۱-	ساقی به نور باده برافروز جام ما
	مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما
۲-	ما در پیاله عکس رخ یار دیده ایم
	ای بی خبر ز لذت شرب مدام ما
۳-	هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق
	ثبت است بر جریده ی عالم دوام ما
۴-	چندان بود کرشمه و ناز سهی قدان
	کاید به جلوه سرو صنوبر خرام ما
۵-	ای باد اگر به گلشن احباب بگذری
	زنهار عرضه ده بر جانان پیام ما
۶-	گو نام ما ز یاد به عمدا چه می بری
	خود آید آن که یاد نیاری ز نام ما
۷-	مستی به چشم شاهد دلبند ما خوش است
	ز آنرو سپرده اند به مستی زمام ما
۸-	ترسم که صرفه ای نبرد روز بازخواست
	نان حلال شیخ ز آب حرام ما
۹-	حافظ ز دیده دانه اشکی همی فشان
	باشد که مرغ وصل کند قصد دام ما
۱۰-	دریای اخضر فلک و کشتی هلال
	هستند غرق نعمت حاجی قوام ما

 

معانی لغات غزل (۱۱)

 

نورِ باده: باده به نور تشبیه شده (اضافه تشبیهی).

برافروز: روشن و درخشان کن.

مُطرب: سازنده و نوازنده و خواننده آواز.

مُدام: شراب انگور، همیشه.

شربِ مُدام: شرب دائم، شرب همیشه، شرب شراب.

جریده: دفتر.

دوام: ثبات، جاودانگی.

کِرِشمه: ناز و غمزه و اشارات دلبرانه با چشم و ابرو.

سهی: موزون، راست و مستقیم.

سهی قدان: موزون قامتان، بلند بالایان.

صنوبر: از خانواده کاج و صنوبر خرام به معنای جلوه و خرامیدن صنوبری.

گُلشنِ احباب: (استعاره) مجلس دوستان.

زِنهار: زینهار، اَمان، الأمان!، الحذر، خدا را، حتماً و مؤکداً.

عرضه ده: عرض کن، برسان.

عمداً: از روی عمد، قصد.

شاهدِ دلبند: (استعاره) محبوب دوست داشتنی.

زمام: اختیار.

صَرفه: نفع، فایده، بهره.

آب حرام: (استعاره) شراب.

مرغِ وصل: (اضافه تشبیهی) وصل به مرغ تشبیه شده است.

 

معانی ابیات غزل (۱۱)

 

(۱)الف: ای ساقی با باده رخشان، پیاله ما را روشن و لبالب کن و ای مطرب بر خوان و بگو: کار جهان به کام ما شد.

ب: ای ساقی با باده زلال و روشن پیاله ما را درخشان کن و ای مطرب بگو که کار جهان به کار ما شد…

(۲)الف: (بگو که) ما در پیاله عکس روی محبوب دیده ایم، ای بی خبر ز لذّت شراب خواری ما.

ب: به بیخبران از لذّتِ شراب خواری ما بگو که ما در پیالهِ شراب عکسِ روی محبوب خود را دیده ایم.

(۳)کسی که دلش با نیروی عشق می تپد و زنده است هرگز نمی میرد (بدین سبب) در دفتر روزگار نام ما جاویدان و با ثبات است.

(۴)ناز و کرشمه دلبران بلند بالا تا زمانی خریدار دارد که محبوب سرو رفتار ما جلوه گری نکرده است.

(۵)ای باد صبا اگر گذارت به مجلس دوستان افتاد از برای خدا این پیام ما را به گوش جانان برسان:

(۶)بگو چرا عمداً وانمود می کنی که نام ما را فراموش کرده ای؟ دیری نمی گذرد که ما در می گذریم و نام ما را از یاد خواهی برد.

(۷)الف: مستی زیبنده چشم محبوب دلبند ماست بدین سبب عنان اختیار ما را به دست چشم مستی داده اند.

ب: در چشم محبوب دلبند ما حالت مستی و بیخودی از شراب زیبنده است بدین سبب زمام عقل ما را به دست مستی سپرده اند.

(۸)از آن می ترسم که به هنگام پرسش و پاسخ روز قیامت، نان حلالی را که شیخ (از محل جیره موقوفات مدرسه سهمیه طلّاب) خورده است امتیاز و فضیلتی از شراب حرامی که ما خورده ایم کسب نکند.

(۹)حافظ دانه های گوهر اشکت را (به پای محبوب) نثار کن. شاید مرغ وصال جانان به خاطر این دانه ها به دام افتد.

(۱۰)دریای سبز سپهر گردون و کشتی هلال ماه آن، همگی در دریای نعمت حاجی قوام غرقند.

 

شرح ابیات غزل (۱۱)

 

وزن غزل: مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن

بحر غزل: مضارع مثمّن اخرب مکفوف محذوف

 

*

 

میر کرمانی: ای روی دلفریب تو ماه تمام ما

وی از نسیم زلف تو مشکین مشام ما

 

*

 

۱-این غزل یکی از غزلهای متعارف حافظ است که می شود گفت بدون هیچ انگیزه سیاسی و یا شرح رویدادی سروده شده است و با توجه به بیت مقطع آن به نظر می رسد شاعر در زمانی جز از زمان سرودن غزل با اضافه کردن این بیت، غزل را به نام حاجی قوام الدین حسن تمغاچی نموده و به او هدیه کرده است.

۲-حاجی قوام الدین حسن تمغاچی مأمور مالیات  امور مالی دربار شیخ ابواسحاق و از دوستان خواجه حافظ بوده است. او از اکابر فارس بود و در تاریخ ششم ربیع الاوّل  ۷۵۴ هجری یعنی زمانی که شیراز در محاصره امیر مبارزالدین بود فوت کرد و مرگ او ضربه بزرگی به شیخ ابواسحاق و دوست او حافظ وارد آورد. حافظ در پنج مورد در سراسر دیوان فعلی خود از او یاد کرده است که یکی از آنها قطعه یی در رحلت اوست و به جای خود به آنها اشاره خواهد شد.

نظرات شما عزیزان:

:: موضوعات مرتبط: شرح غزلهای حافط، دکتر عبدالحسین جلالیان(جلالی)، ،